از طوفان فکری برای خلاقیت و نوآوری بیشتر استفاده کنید

طوفان فکری یکی از  شناخته‌شده‌ترین شیوه‌های خلاقیت است. و اغلب افراد با آن آشنا هستند و نام آن را شنیده‌اند. طوفان فکری، طوفان مغزی، بارش مغزی، بارش فکری، یورش فکری و … همه اسامی فارسی هستند که به این شیوه اطلاق می‌شوند.

الکس اف اسبورن در شرکت تبلیغاتی خود متوجه شد که هرگاه آزادانه به افراد اجازه اظهار نظر در مورد موضوعی داده می‌شود ایده‌ها و نظرات بسیار بهتری ارائه می‌شود. وی کم کم متوجه این امر شد. و در جلسات گروهی خود که با اهداف مختلفی تشکیل می‌شد از این شیوه استفاده کرد. وی سال‌ها بعد و در سال ۱۹۴۸ در کتابی تحت عنوان «قدرت خلاقیت شما» این شیوه را معرفی کرد.

اما باید توجه داشت که این شیوه سال‌ها در محافل و جلسات مختلف استفاده می‌گردید. ولی الکس اسبورن اولین کسی بود که این شیوه را به صورت ساخت‌یافته منتشر کرد.

طوفان فکری چیست؟

تعاریف ارائه‌شده برای طوفان فکری بسیار زیاد است. اما بهترین و جامع‌ترین تعریف این است که

طوفان فکری جلسه‌ای است که در آن افراد، تحت قوانینی خاص در مورد یک موضوع برای رسیدن به اهدافی به تبادل نظر و ایده می‌پردازند.

در واقع می‌توان گفت جلسه‌ای که به افراد اجازه داده می‌شود تا آزادانه و بدون ترس نظرات خود را ارائه کنند، طوفان فکری گفته می‌شود.

قوانین طوفان فکری

جلسه طوفان فکری قوانین مختص به خود را دارد. باید دقت کنیم که این قوانین بسیار ساده به نظر می‌رسند. اما سخت‌ترین مرحله آن اجرای همین قوانین ساده است. این قوانین بسیار هوشمندانه اما ساده است. و تاکنون هزاران ایده بکر و ناب را ایجاد کرده است که هرگز بدون این قوانین ممکن نبوده است.

۱. انتقاد ممنوع

هیچ کس نباید از دیگران به هر نحوی انتقاد کند. شاید بتوان گفتد که یکی از اصلی‌ترین دلایلی که سبب می‌شود افراد در حالت عادی ایده‌های خود را مطرح نکنند. و با دیگران در میان نگذارند ترس از مورد انتقاد و تمسخر قرار گرفته شدن است. اما اجرای این قانون سبب از بین رفتن این ترس می‌شود.

۲. دنده خلاص رفتن

یعنی هر چه به ذهن‌مان خطور می‌کند چه معقول و چه نامعقول را بیان کنیم. این قانون سبب می‌شود که خودسانسوری را رها کنیم. و به ذهن خود اجازه تخیل و ایده‌پردازی بدهیم. گفته می‌شود در جلسه طوفان فکری بهترین ایده‌ها ناقص‌ترین آن‌ها هستند. زیرا سبب تحریک خلاقیت دیگران برای کامل کردن آن می‌شود.

۳. ارائه حداکثر تعداد نظرات ممکن

کمیت راه رسیدن به کیفیت است. ما باید تمامی تلاش خود را در جلسه طوفان فکری برای ایجاد بیشترین تعداد ایده ممکن بدون در نظر گرفتن کیفیت انجام دهیم. هدف ابتدائی جلسه طوفان فکری خارج شدن ما از پاسخ‌های معمول و اندیشیدن به مواردی جدید است که غالباً در ابتدا نامعقول و دور از ذهن به نظر می‌رسد.

۴. مکتوب کردن همه نظرات

اگر در جلسه طوفان فکری برای ثبت کردن ایده‌ها راهکاری پیدا نکنیم به دلیل سیال بودن آن و ارائه نظرات بسیار زیاد و متنوع، به مشکل خواهیم خورد. و عملاً برگزاری جلسه بی‌فایده خواهد بود. دبیر جلسه مهم‌ترین نقش را در این مورد بازی می‌کند. زیرا باید دقت کند تا ایده‌ای از قلم نیفتد. و تمامی نظرات ارائه‌شده ثبت شوند. بهتر است افراد دفترچه‌ای به همراه خود داشته باشند. و ایده‌های خود را جداگانه یادداشت نمایند.

۵. تکوین نظرات

در هم آمیختن و تلفیق ایده‌ها و ایده گرفتن از نظرات دیگران مهم‌ترین مزیت طوفان فکری است. اگر اشخاص به‌تنهایی در مورد موضوعی به فکر کردن بپردازد فقط تجارب و دانسته‌های خود را به کار خواهد بست. و راه‌حل‌های محدودتری ایجاد خواهند کرد. اما زمانی که در جلسه طوفان فکری نظرات دیگران را می‌شنود ابعاد جدیدی از مسئله برای آن‌ها آشکار خواهد شد. و با تلفیق آن‌ها با نظرات خود می‌توانند پخته‌ترین ایده‌های ممکن را ارائه دهند.

ساختار جلسه

طوفان فکری از سه رکن تشکیل شده است که شامل

تعداد شش تا دوازده نفر شرکت‌کننده

این افراد در جلسه به اظهار ایده و نظر خواهند پرداخت. باید دقت شود که تعداد کمتر و یا بیشتر از این تعداد سبب کاهش بازدهی جلسه طوفان فکری خواهد شد. زیرا در تعداد کمتر از شش نفر حجم ایده‌های تولید شده کم است. و در تعداد بیشتر از دوازده نفر نیز معمولاً به دلیل ازدحام افراد و ایده‌ها بسیاری از ایده‌ها یادداشت نمی‌شوند.

یک تسهیلگر (رئیس یا مدیر)

تسهیلگر جلسه کلیدی‌ترین نقش را در کل پروسه برگزاری (قبل، حین، بعد) بر عهده دارد. تسهیلگر جلسه با مشخص کردن روند، زمان، موضوع و … جلسه می‌تواند تاثیر به‌سزایی بر کارآمد بودن جلسه بگذارد.

یک دبیر (منشی)

وظیفه دبیر جلسه یاداشت کردن تمامی ایده در تخته سفیدی است تا ایده‌ها دچار فراموشی نشوند. البته باید دبیر و تسهیلگر جلسه نیز علاوه ایفای نقش‌های دیگر با رعایت نوبت ایده‌های خود را نیز مطرح کنند.

برگزاری جلسه

در این قدم ابتدا قوانین پنجگانه با خط درشت یادداشت و مرور می‌شود. و سپس در تمامی مکان‌های برگزاری طوفان فکری نصب می‌شود.

در قدم بعدی موضوع جلسه مطرح می‌شود و سپس به دستور تسهیلگر جلسه شروع جریان ابراز نظرات آغاز می‌شود.

نظرات را می‌توان به صورت نوبتی و از یک سمت به افراد اجازه داد تا مطرح کنند. و یا به صورت پویا که افراد هرگاه ایده‌ای به ذهن‌شان رسید مطرح کنند. هرکدام از این روش‌ها مزایا و معایبی دارد.

پس از پایان یافتن ابراز نظرات به دستور تسهیلگر جلسه وارد مرحله همگرایی می‌شود که در ادامه توضیح خواهم داد.

زمان

بیشترین بازدهی مشاهده شده در جلسات طوفان فکری بین ۲۰ تا ۴۵ دقیقه است. اما زمان استانداردی برای پایان جلسه وجود ندارد. تسهیلگر جلسه باید برحسب شرایط جلسه، تعداد ایده های ابراز شده، خستگی افراد و … زمان پایان جلسه را تشخیص داده و اعلام کند. در واقع گفته می شود که هرگاه تسهیلگر احساس کرد که جلسه بازدهی خاصی ندارد می تواند جلسه را پایان دهد.

مراحل طوفان فکری

طوفان فکری از دو مرحله واگرایی و همگرایی تشکیل شده است.

مرحله واگرایی

در مرحله واگرایی که افراد با استفاده از قوانین پنچگانه آزادانه به ابراز نظرات می‌پردازند. و پس از پایان یافتن این مرحله افراد به مرحله همگرایی می‌رسند.

مرحله همگرایی

در مرحله همگرایی افراد ایده‌ها را فهرست و با نمره‌دهی بهترین ایده ارائه‌شده را انتخاب می‌کنند. و درمورد بهتر و پخته‌تر کردن آن به تبادل نظر می‌پردازند. و آن را بعنوان خروجی جلسه اعلام می‌کنند.

مشق تغییر

طوفان فکری کاربردهای فراوانی را در خلاقیت دارد. از جمله در یافتن ایده‌های بزرگ، اولویت‌بندی مسائل، انتخاب بهترین راه‌حل، ریشه‌یابی و تعیین علل مسائل، برنامه‌ریزی گام‌های یک پروژه، پیش‌بینی آینده، و چیزهایی از این قبیل. اکنون که به مفاهیم و مراحل مختلف آن آگاه شده‌اید، طوفان فکری را تمرین کنید. تیمی را در کسب و کار یا سازمانتان تشکیل دهید. جلسه‌ای را برگزار کنید. و برای موضوعی که فکر می‌کنید مهم است، این شیوه را اجرایی کنید.