چله‌نشینی شیوه‌ای عرفانی و اشراقی‌ست که می‌تواند در جهت تغییر و تحول ما به‌کار گرفته شود
چله‌نشینی و رشد، تغییر عادات و تمرکز رابطه‌ای مستقیم دارند. ما می‌خواهیم هر روز جایگاه فردی، حرفه‌ای، شغلی و اجتماعی خود را بهتر از روز قبل کنیم. بنابراین نیازمند دگرگونی فردی هستیم که پیش‌نیاز همه چیز است: دگرگونی حرفه‌ای ما، دگرگونی خانواده ما، دگرگونی کسب‌وکار و سازمان ما و نهایتاً دگرگونی اجتماعات و جامعه ما.
رشد فردی یعنی تغییر عادات و ملکات
چرایی رشد فردی و دگرگونی برای اکثریت کسانی که آن را دنبال می‌کنند مشخص‌ست. دلیل اصلی و هدف از زندگی، رشد فردی و هر روز بهتر شدن خواهد بود تا فرد در این زمینه به خودش و دیگران کمک کند. من پس از سال‌های متمادی پیگیری پیشرفت‌های شخصی و حرفه‌ای و از میان پیروزی‌ها و شکست‌هایی که داشته‌ام. به این نتیجه رسیده‌ام که رشد فردی یک سفر بی‌پایان‌ست. و هیچ‌گاه و در هیچ زمانی به انتها نمی‌رسد.
همیشه چیزی وجود دارد که می‌توانیم بهتر کنیم. یعنی هیچ‌وقت به نقطه‌ای نمی‌رسیم که دیگر هیچ رشدی امکان‌پذیر نباشد. در هر موردی که خوب هستیم، می‌توانیم بهتر هم بشویم. و این یعنی به طور مداوم تغییر کنیم. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که تغییر چه چیزی؟ خُب؛ هر روز برای بهتر شدن باید تغییر کنیم. و تغییر یعنی دگرگونی عادات و ملکاتی که یا درست نیست و بایستی ترک شوند. یا هنوز نداریم و بایستی ایجاد شوند. و یا داریم و بایستی تقویت شوند.
برنامه تغییر
از طرف دیگر، ما برای این تغییر عادات برنامه می‌خواهیم. برنامه‌ای که بتواند به ما بگوید مقصدت کجاست. الان کجا هستی. و برای رسیدن به آن مقصد بایستی چه کار کنی و چگونه. خبر خوب اینکه ما این برنامه را کشف و طراحی کرده‌ایم. برنامه‌ای با چهار ویژگی منحصربه‌فرد: ساخت‌یافته، هماهنگ، راهبردی و تک‌صفحه‌ای به نام «برنامه رشد فردی (برف)».
این برنامه فعالیت‌ها و عادات روزانه‌ی شما را طوری تغییر می‌دهد تا اهداف بلند، میان و کوتاه‌مدت شما هم‌زمان اتفاق بیفتد. اما آنچه برای بهتر شدن، رشد فردی و تغییر عادات مهم‌ست، چیست؟ تمرین، تمرین و تمرین. تمرین به شما این توانایی را می‌دهد که عادات بد خود را ترک، عادات جدید را ایجاد و عادات خوب‌تان را تقویت کنید. و یعنی از میان این همه هیاهوی روزانه‌ای که دارید (روزمرگی) در یک بازه زمانی مشخص بر مشق و تمرین مجموعه‌ای از شیوه‌های امتحان‌شده و به‌هم‌پیوسته تمرکز کنید. و آنها را تمرین کنید تا به سرمنزل مقصود برسید. سرمنزل مقصود کجاست؟ آنجایی‌ست که شما اطمینان پیدا می‌کنید تا بهتر شدن هر روزه شما عادت روزانه شما شده‌ست. و شما در مسیر به سوی کمال و رشد و دگرگونی فردی رهنمون هستید.
چله‌نشینی چیست؟
چله‌نشینی بازه‌ی زمانی مشخصی که بسیار شنیده‌ایم و ما برای رشد فردی و تغییر عادات می‌توانیم از آن استفاده کنیم. اگرچه چله‌نشینی در سیروسلوک عرفانی استفاده می‌شود. اما من از آن برای مراقبت روزانه رشد فردی به عنوان یک نوآوری استفاده کرده‌ام. چله‌نشینی در سیروسلوک، یعنی مراقبت چهل‌روزه از خویش تا از این طریق باطن فرد به آمادگی لازم جهت دریافت حکمت و علوم الهی نایل شود. ما نیز همین عمل را می‌توانیم برای رشد فردی و تغییر و دگرگونی عادات‌مان در یک برنامه منسجم انجام دهیم. البته باید مواظب باشید تا این چله‌نشینی تبدیل به وسیله‌ای برای گریختن از جامعه و انزواطلبی شما نشود.
اهمیتی که در چله‌نشینی بر عدد چهل داده شده، به خاطر اسرار و خواصی‌ست که در این عدد وجود دارد. و باعث ظهور استعدادها و به کمال رساندن عادات خواهد شد. هم‌چنان‌که انسان در چهل سالگی به کمال و بلوغ عقلی خود نایل می‌شود: و چون انسان به چهل سالگی برسد گوید پروردگارا مرا توفیق ده که بر نعمت‌ت که بر من و بر پدر و مادرم ارزانى داشتى سپاس‌گزار باشم.
عبادت چله‌نشینی نیز در قرآن بیان شده‌ست. در جایی‌که خداوند، وعده‌ای به حضرت موسی داد. و در مدت چهل روز او را به میقات خود فراخواند.
پس میعادگاه پروردگارش به چهل شب پایان گرفت [اعراف/۱۴۲].
آیه چه می‌گوید …
حضرت علامه طباطبایی ذیل این آیه در تفسیر شریف المیزان چنین فرموده است: «برگشت معناى آیه به این است که خداى تعالى موسى (ع) را براى مدت سى شب به درگاه خود فراخواند. و براى گفت‌وگوى با او نزدیک ساخت. و ده شب دیگر براى اتمام آن گفت‌وگوها بر آن مدت افزود. و در نتیجه میقات پروردگارش چهل شب تمام شده است. و اگر حساب را بر روى شبها برده نه روزها و حال آنکه در این مدت موسى روزها هم در میقات بسر برده و معمولاً در این‌گونه موارد حساب روى روزها برده مىشود نه شبها، شاید براى این است که غرض از این میقات تقرب به درگاه خدا و مناجات با اوست که شبها اختصاص بیشترى براى این کار دارد. و حواس انسان جمعتر و نفس براى انس گرفتن آمادهترست. آن‌هم در چنین مناجاتى که در آن تورات نازل شده است.»
تعریف چله‌نشینی
در تعریف چله‌نشینی سیروسلوک عرفانی آمده که عرفا برای ذکر و فکر و طاعت و عبادت خلوتی چهل روزه برمی‌گزینند. در واقع چله‌نشینی، معتکف شدن، برای انجام ریاضات و عبادات چهل روزه خواهد بود. گوشه انزواگرفتن، ترک لذایذ دنیوی گفتن و در گوشه خلوتی، به عبادت مشغول بودن، در تداول عامه نیز چله‌نشینی کنایه از خانه نشستن و کم معاشرت بودن و از دوستان کناره گرفتن بوده‌ست. بزرگان اهل معنا به این ۴۰ روز عنایت داشته و به شاگردان سلوکی خود دستور ذکر و عبادت و دعا و مراقبه می‌دادند. ذکر این ۴۰ روز متناسب با حال و شرایط فردست. هم‌چنان که عطار نیشابوری سالک هفت شهر عشق می‌گوید:
چهل شب درین حریم به خلوت، تو چلّه بند
تا محرم حریم شوی در صف صفا
یا حافظ شیرین سخن لسان‌الغیب می‌فرماید:
سحرگه رهروی در سرزمینی همی گفت این معما با قرینی
که ای صوفی شراب آنگه شود صاف که در شیشه بماند اربعینی
ما هم در این مسیر می‌خواهیم تا شما جهل شبانه‌روز بر خویشتن و خودشناسی متمرکز شوید. و در یک برنامه منظم و منسجم درس‌هایی را به عنوان یادآوری به خود داشته باشید تا در یک برنامه رشد فردی به تغییر عادات برسید. ذکر و فکر شما درس‌ها و تمرین‌هایی می‌شود که طی چهل شب و جهل روز انجام می‌دهید. تا پایان چله اول بتوانی یک برنامه رشد فردی را برای جله‌نشینی بعدی خودتان بسازید.
تغییر از انگاره ذهنی شما آغاز می‌شود
علل اختصار چله‌نشینی بر عدد چهل خلوت عرفا و صوفیه، مقید و مختص به یک چله نیست. و عارف زمانی که به خلوت می‌نشیند، نباید به فکر آن باشد که پس از چهل روز از آن بیرون آید. نجم‌الدین کبری می‌فرماید: «شیخ بن عمار گفت: هر گاه داخل خلوت شدی، به خود مگو که پس از اربعین از آن بیرون می‌آیی. زیرا هر که با خود چنین گوید، در روز اول از خلوت بیرون آمده است. اما با خود بگو که این مکان تا روز قیامت، قبر توست.» یحیی باحرزی گوید: «این طایفه صوفیه را جمیع اوقات و روزگار، باید که چنان باشد که در وقت چله نشستن است. هر چه در اول چله مطلوب است، در غیر چله، همان مطلوب خواهد بود. چله نشینی و رشد فردی
اما آنچه موجب شده است که عرفا و صوفیان، خلوت را گاهی بر چله اختصار کنند، دو موضوع است:
اول آیات قرآنی
- آیه ۵۱ سوره بقره که حق می‌فرماید: «وقتی با موسی چهل شب وعده گذاشتیم»،
- آیه ۲۶ سوره مائده که خداوند فرمود: «ای موسی زمین مقدس را مدت چهل سال بر آنها حرام کردیم»،
- آیه ۱۴۲ سوره اعراف که خداوند فرمود: «موسی را سی شب وعده دادیم و آن را به ده شب دیگر کامل کردیم، تا میقات مقرر خداوند، سپری شد.»
دوم حدیث نبوی
پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «کسی که چهل روز به خدا اخلاص ورزد، چشمه‌های حکمت از دلش بر زبانش جاری می‌شود.» بنابراین، چهل عددی که مفهوم صبر و آزمون دشوار چله‌نشینی و رشد فردی در ادامه‌ش از آن برمی‌خیزد. همان‌گونه که عارف، در دوره تربیت و پرورش خود، ناگزیر از تحمل چهل روز گوشه‌نشینی خواهد بود، تا به کمال برسد. چله نشینی و رشد فردی
از این رو، صرف یک چله‌نشینی نباید ما را به این موضوع برساند که می‌توانیم هر آنچه می‌خواهیم در این چله برآورده شود. بلکه بایستی چله‌نشینی طریقت و راه و روش ما شود و ما را به سوی کمال حرکت دهد. اما چگونه؟ با تغییر پارادایم یا انگاره ذهنی خودمان. انگاره ذهنی بر ما حاکم شده که البته خوب و بایستی تداوم داشته باشد. ولی می‌توان آن را شکست و از این انگاره ذهنی بیرون بیاییم. این انگاره چیزی نیست غیر از تقویم سی‌روزه سال. دگرگونی از تغییر انگاره‌های ذهنی آغاز می‌شود. بنابراین ما می‌توانیم این انگاره ذهنی را تغییر دهیم. چله نشینی و رشد فردی
حقیقت چله‌نشینی چیست
علامه حسن‌زاده آملی می‌گوید: «هر عمل و ذکری که کمتر از اربعین باشد، چندان اثر بارزی ندارد و خاصیت اربعین، در ظهور فعلیت و بروز استعداد و قوه و حصول ملکه، امری مصرح به، در آیات و اخبار است. از رسول خداـ صلّی الله علیه و آله ـ وارد شده است که : کسی که چهل روز حلال بخورد، خداوند قلب او را نورانی کند و چشمه‌های حکمت را از قلب‌ش، بر زبانش جاری می‌گرداند. چله نشینی و رشد فردی
نتیجه آنکه ما برای رشد فردی و رسیدن به کمال انسانی باید تغییر کنیم و تغییر نیازمند تحمل ریاضت و دردی است تا بتوانیم عادات خود را تغییر دهیم. در این راه شیوه‌ی اشراقی و ایرانی چله‌نشینی که مورد تأیید است می‌تواند با یک حرکت هماهنگ و منسجم در این مسیر ما را کمک کند. چله‌نشینی، تمرین و وادار کردن نفس انسانی به فعالیت‌هایی است که این فعالیت‌ها در یک چارچوب نظام‌مند و منسجم ما را به وضعیت مطلوب‌مان برساند. عادات بدی که باید ترک کنیم، عادات خوبی که باید ایجاد و تقویت کنیم. در عین حال، روال عادی زندگی و معاشرت با مردم را نیز داشته باشیم. چله نشینی و رشد فردی
چله‌نشینی و عشق
در ایام چله‌نشینی، باید عشق و محبت را در درون خود جاری سازیم تا بتوانیم عشق و محبت را به دیگران نیز هدیه کنیم. با این امر، ایام چله‌نشینی بر ما سخت نخواهد گذشت. در این ایام باید مراقب چیزهایی که می‌بینیم، چیزهایی که می‌شنویم و چیزهایی که می‌گوییم و چیزهایی که می‌خوریم باشیم (برنامه رشد فردی). نیایش‌های شبانه، شب زنده‌داری‌های همراه با عشق، رازونیاز، گفتن ذکر، خواندن سوره‌هایی چند از قرآن، قدردان بودن پدر و مادر، نیکی با نزدیکان و خانواده و بخشیدن تمام انسان‌هایی که گمان می‌کنیم بر ما بدی کرده‌اند و هم‌چنین صفا دادن خانه با ذکر نام‌های خداوند و مخصوصاً خواندن نماز با حضور دل، بسیار توصیه می‌گردد. چله نشینی و رشد فردی
در این مورد توجه کنید به آن زمینی که بر روی آن راه می‌روید. به درستی ببینید آن خورشیدی را که در آسمان می‌تابد. دقت کنید به آن گیاهانی که از کنارش رد می‌شوید. به آن چیزی که می‌خورید و آن چیزی که می‌نوشید و آن چیزی که تنفس می‌کنید، توجه کنید تا درون شما شکوفا شود تا از خودخواهی رها شوید و به خداخواهی برسید که همانا خداخواهی جز دیگرخواهی نیست.
چله‌نشینی مداوم
شما می‌توانید ۳۶۵ روز سال را به صورتی تقویم کنید که بتوانید چله‌نشینی‌های متعددی را انجام دهید. وقتی سال نو می‌شود، ۵ روز تعطیلات نوروزی را کنار بگذارید. برای هر آنچه که شما می‌خواهید در این روزها انجام دهید. استراحت، تفریح، دید و بازدید و بسیاری از کارهای دیگر. حال ۳۶۰ روز را به ۴۰ تقسیم کنید. ۹ چله‌نشینی می‌شود. و به صورت زیر آن را تقویم کنید. و اولین چله خود را ساختن یک برنامه رشد فردی قرار دهید. و چله‌نشینی‌های بعدی را طبق تقویم اولویت‌هایی قرار دهید که در این برنامه بر آنها تأکید کرده‌اید.
- چله‌نشینی اول: برنامه رشد فردی از تاریخ ۰۵/فروردین تا ۱۳/اردیبهشت
- چله‌نشینی دوم: موضوع ۱ رشد از تاریخ ۱۴/اردیبهشت تا ۲۲/خرداد
- چله‌نشینی سوم: موضوع ۲ رشد از تاریخ ۲۳/خرداد تا ۳۱/تیر
- چله‌نشینی چهارم: موضوع ۳ رشد از تاریخ ۰۱/مرداد تا ۰۹/شهریور
- چله‌نشینی پنجم: موضوع ۴ رشد از تاریخ ۱۰/شهریور تا ۱۸/مهر
- چله‌نشینی ششم: موضوع ۵ رشد از تاریخ ۱۹/مهر تا ۲۸/آبان
- چله‌نشینی هفتم: موضوع ۶ رشد از تاریخ ۲۹/آبان تا ۰۸/دی
- چله‌نشینی هشتم: موضوع ۷ رشد از تاریخ ۰۹/دی تا ۱۸/بهمن
- چله‌نشینی نهم: موضوع ۸ رشد از تاریخ ۱۹/بهمن تا ۲۸/اسفند
مشق تغییر
چله‌گیری این نیست که انسان از جامعه، کسب‌وکار یا تحصیل دست بکشد و منزوی شود و به خیال اربعین به جائی برسد! خیر چنین نیست. چله‌گیری واقعی آن است که انسان ۴۰ روز مواظب قلب و مجاری ادراکی و تحریکی خود باشد. و به بالاترین عبادت که همانا اندیشیدن و تفکر در خویشتن است مشغول شود. نه بر خلاف رضای حق چیزی بیندیشد. و نه بر خلاف رضای حق انگیزه‌ای داشته باشد.
در چله‌نشینی در حقیقت این انسان است که با اراده‌ی خود به سمت خداوند به عنوان کمال کامل رفته است. از این رو، انسان نباید ما بین خود و خداوند حائلی را احساس کند. و یا گمان کند که از خداوند دور است. بنابراین توصیه می‌کنیم در این مدت، هر شب مدتی را با دوست (خداوند) خلوت کنیم.
در اتاق شخصی خود بنشینیم و بگوییم: سلام خدا. سلام عزیزتر از جانم، سلام تنها یار و یاور من. آمده‌ام تا کمی خلوت کنیم … آن وقت نه فقط خواسته‌های خود از خداوند را، بلکه فراز و نشیب‌های زندگی خود و هم‌چنین نقاط ضعف و قدرت خود را و هم‌چنین درد و دل‌های خود را برای حضرت دوست بیان کنیم. این امر باعث یک رفاقت صمیمی میان شما و آن کسی که دوست واقعی شماست می‌شود. و همین باعث رشد و موفقیت شما خواهد شد.
