چهار عمل اصلی برای ریاضی را همه می‌دانیم: جمع، تفریق، ضرب و تقسیم. سؤال اینجاست که آیا می‌توانیم به تناظر این چهار عمل برای رشد نیز چهار عمل اصلی داشته باشیم. پاسخ این است که بله می‌توانیم! فقط کافی است تا کمی خلاقیت به خرج دهیم و ببینیم رشد در کجا جمع می‌شود، کجا تفریق می‌شود، کجا می‌توان آن را ضرب کرد و کجا تقسیم.

این یادداشت می‌خواهد به سادگی این مطلب را یادآوری کند. حاصل این چهار عمل اصلی نمودار رشد متمرکز، مداوم و ملایم مانند فیبوناچی است.

جمع

جمع یعنی اضافه کردن  و از این بابت، رشد یعنی اضافه کردن همه خوبی‌ها و ملکه‌های خوب. ملکه غیر از عادت است. عادت از سر ناخودآگاهی براساس تمرین بسیار و شاید در بعضی از موارد غفلت ما انجام می‌شود و این فضیلت نیست. فضیلت آن است که عادت‌ها را ملکه کنیم. یعنی در عین حال که فرد انجام یک فکر یا عمل را بدون خستگی و مشتاقانه و براساس عادت دنبال می‌کند باید آگاه باشد که این فکر یا عمل چه چیزی را به او اضافه می‌کند و او از اجرای این اندیشه و عمل به چه مقصودی خواهد رسید. جمع بین همه این فضایل می‌تواند فرد را به سوی رستگاری رهنمون کند. بنابراین جمع یک عمل مثبت برای رشد خواهد بود.

این فضایل همه خوبی‌هایی است که عقل فطری ما آن را ستایش می‌کند و موجب نورانی‌تر شدن وجود ما می‌شود. مانند راستگویی، مهربانی، بخشندگی و … . مجموع این فضیلت‌ها موجب خواهد شد تا ما از دره ظلمانی جهل به سوی قله نورانی عقل حرکت کنیم و وجود و جوهره انسانی خود را هر چه بیشتر نورانی کنیم.

تفریق

تفریق یعنی کم کردن و از این بابت، رشد یعنی کم کردن همه بدی‌ها و ملکه‌های بدی. باید توجه داشته باشیم که وجود ما هم می‌تواند خوبی‌ها را جذب کند و هم بدی‌ها را. و انسان تنها موجودی است که در مسیر انتخاب خود اختیار دارد و می‌تواند براساس غریزه ذاتی خود عمل نکند. وقتی شما خلاف جهت بدی ها عمل کنید یعنی خویشتن‌داری کرده‌اید و همین باعث می‌شود تا ظرف وجود شما پاک شود و آماده آن شود تا خوبی‌ها را دریافت کند. مانند ظرفی که ابتدا تمیز می‌کنید و سپس غذای خوشمزه را درون آن می‌ریزید. شاید در عمل شما باید ابتدا تفریق کنید و بعد جمع کنید. آنچه از بدی‌ها است را نفریق کنید و سپس به جذب خوبی‌ها بپردازید. غیر از این، خوبی‌ها با بدی‌ها ممزوج می‌شود و شما نتیجه‌ی لازم را نخواهید دید.

هر آنچه از بدی‌ها می‌شناسید مخالف خوبی‌ها و فضایل است و رذایل خواهد بود. یعنی چیزهای پستی که شما را به دره هلاکت و بدبختی خواهد برد. مانند دروغ‌گویی، غیبت، تهمت، تعرض، تجاوز، ظلم و … . در این موارد شما باید خویشتن خود را نگه دارید تا وجود انسانی به چنین رذایل ناپاک آلوده نشود. ریشه همه‌ی این رذایل دو چیز بیشتر نیست: شهوت و غضب. و شهوت و غضب انسانی ریشه در خودخواهی و استکباری او دارد و از این رو انسان همواره باید استکبارستیزی و خودسازی را سرلوحه همه‌ی اعمال خودش قرار دهد. همان عملی که آدم ابوالبشر را از بهشت آرامش انسانی و خدایی بیرون کرد. پس تفریق یک عمل مثبت برای رشد ما خواهد بود.

ضرب

ضرب یعنی اضافه کردن اما با جهشی بیشتر. اگر ۲ با ۳ جمع شود، می‌شود ۵ اما اگر ضرب شود ۶ خواهد شد. این معادله آسان و بدیهی است! اما در رشد چگونه می‌توانیم ضرب کنیم؟ خیلی ساده است. هر خوبی که در عمل جمع به صورت فردی انجام می‌دهید را به صورت گروهی یا تیمی انجام دهید. یعنی از فردیت خود به درآیید و آن عمل را جمعی انجام دهید. در عمل جمعی شما هم‌افزایی خواهید داشت. کارهای بزرگ را انجام خواهید داد که از عهده یک نفر خرج است و همین باعث می‌شود تا بسیاری از فضایل جمعی ماندگاری و پایداری بیشتری نسبت به فضایل فردی داشته باشد. پیش‌نیاز عمل یا فکر جمعی بایستی ملکات فردی شما باشد. در این صورت رشد هم به صورت فردی و هم به صورت جمعی اتفاق خواهد افتاد.

در بسیاری از اعمال مذهبی مانند دعا کردن می‌گویند بهتر است همه با هم دعا کنید. در جمع دعا کنید. یا با هم نماز برپادارید. مانند نماز جماعت. آنگاه شما می‌بینید که برکات رشد آن دیگر قابل شمارش نیست و بسیار می‌شود و از طرف دیگر، رشد شما به اندازه بهترین عمل از انسانی که در آن جمع انجام داده است پاداش داده خواهد شد. همین‌طور سایر فضایل جمعی که وجود دارد و مهم‌ترین آن‌ها این است که منکری از جامعه را برکنیم و معروفی را در جامعه نهادینه کنیم. پس ضرب یک عمل مثبت برای رشد به ویژه رشد جمعی خواهد بود.

تقسیم

تقسیم یعنی جدا کردن به چند بخش. یعنی یک عدد مانند ۱۰ را وقتی به ۲ تقسیم می‌کنیم، این عدد به ۲ بخش ۵ قسمتی جدا می‌شود. که هر بخش از عدد تقسیم شده کمتر است. اما در رشد برعکس خواهد بود. یعنی وقتی شما چیزی را برای رشد فردی یا رشد جمعی تقسیم می‌کنید، بخش تقسیم‌شده نه تنها کم نمی‌شود بلکه زیاد و زیادتر هم خواهد شد. این قانون خلقت است که وقتی شما فضیلتی را تقسیم می‌کنید با سرعت بیشتری می‌تواند به رشد شما کمک کند و به سبقت شما برای خیرات و فضیلت‌های بیشتر کمک کند.

به عنوان مثال وقتی شما مهربانی و شادی خود را با دیگران تقسیم می‌کنید، چه اتفاقی برای شما می‌افتد. مسلماً لذت بیشتری می‌برید. وجود شما برای این تقسیم رشد می‌کند و بالاتر می‌رود. از شما چیزی کم نمی‌شود و این قانون خلقت الهی است. همینطور است وقتی مال و پول خود را با افراد نیازمند تقسیم می‌کنید به ظاهر و به صورت ریاضی مال شما کم می‌شود اما برکت و رشد جوهره حقیقی انسانی شما به سرعت رو به رشد می‌رود و خود را در پله‌ای بالاتر از قبل می‌بینید. در همه فضایل فردی وقتی به تقسیم می‌رسید همین عمل اتفاق می‌افتد. پس تقسیم هم یک عمل مثبت برای رشد به ویژه رشد جمعی است.

نتیجه عملی این بحث این است که پیشنهاد می‌کنم فرایند ۴ عمل اصلی برای رشد خود را به صورت تفریق-جمع-ضرب-تقسیم انجام دهید. ابتدا رذایل را از وجود خود پاک کنیم، سپس فضایل فردی را در وجود خود جمع کنیم، آنگاه برای رشد جمعی فضایل فردی را در جمع افراد بیشتری ضرب کنیم، و در نهایت، هر آنچه از فضایل وجود داریم برای سرعت و سبقت بیشتر رشد خود تقسیم کنیم. این نسخه‌ای است که می‌تواند فرایند رشد شما را در مسیر حرکت به سوی کمال انسانی تسهیل و تسریع کند. این چهار عمل می‌تواند با یک برنامه منسجم، هماهنگ و ساخت‌یافته‌ای مانند برنامه رشد فردی (برف) با حداکثر کارآیی و کارآمدی به رشد فردی و جمعی ما کمک کند.

مشق تغییر

براساس این چهار عمل اصلی، اکنون بیاییم و برای تغییر آماده شده و تمرین کنیم. فهرستی از رذایل و فضایل را آماده کنیم. کاغذ و قلمی بردارید و خودشناسی خویشتن را آغاز کنید. چند دقیقه‌ای روی خودتان متمرکز شوید و این فهرسا را آماده کنید. ممکن است این فهرست، یک فهرست بلندیالایی شود. ایراد ندارد. تنها یک رذیله و یک فضیلت را انتخاب کنید که در آن ضعف بیشتر در انجام و اجرا دارید. زذیله را تفریق و فضیلت را جمع کنید. برای این کار چند قدم عملی بنویسید و اولین قدم را همین الان بردارید و تغییر را برای ساختن آینده همین الان اجرا کنید.