کرونا ویروس منحوسی که از ۶ ماه قبل ابتدا در ووهان چین پدیدار شد و اکنون به صورت اپیدمی کل کشورهای دنیا را درگیر خود کرده است. اینکه چه شد تا ویروس کرونا به وجود آمد اگرچه مهم است (برخی می‌گویند منشاء آن حیوانی است و برخی دیگر می‌گویند آزمایشگاهی)، اما اثرات و تبعات ناشی از گسترش و شیوع بسیار بالای آن مهم‌تر از خود ویروس است (ناقل ویروس می‌تواند تا ۱۰۰ نفر را مبتلا کند!). کرونا، ویروسی با اندازه نانومیکرونی و هوشمند و با وزن کل کمتر از ۵ گرم در سراسر دنیا همه چیز را تحت تأثیر خویش قرار داده است. نظام سلامت و بهداشت جهانی با بحران مواجه شده، اقتصاد و کسب وکارها را زمین‌گیر کرده، سیاست کشورها را به هم ریخته، آدم‌ها را خانه‌نشین نموده، و می‌رود تا فرهنگ و اجتماع سراسر دنیا را از بنیان دچار ذگرگونی کند. در این یادداشت کوتاه می‌خواهیم عامل تغییردهنده‌ای به نام کرونا را با تغییر و دگرگونی بررسی کنیم.

تغییر چیست؟

تغییر فرایندی است که از موقعیت موجود آغاز می‌شود و همواره در مسیر موقعیت مطلوب با رشد مداوم و ملایم به پیش می‌رود و حرکت می‌کند. در این تعریف، سه عنصر حائز اهمیت است. اینکه کجا هستید (موقعیت موجود)، کجا می‌خواهید باشید (موقعیت مطلوب) و اینکه چگونه می‌خواهید این راه را طی کنید (فرایند گذار). در این مسیر دو ویژگی اصلی نیز باید همواره مدنظر ما باشد: مداومت و ملایمت. در کتاب هفت شهر تغییر ما از ۷ ایستگاه مختلف برای طی کردن مسیر دگرگونی گفتیم و اینکه تغییر یک شبه اتفاق نمی‌افتد. این مسیر شامل سیز کردن و رسیدن به موقعیت مطلوب است (منحنی مسیر) و صیر کردن و شدن از پایین‌ترین مرنبه نفسانی به بالاترین رتبه ادمی است (مثلث تکامل). بنابراین سفر تعییر ما دو بعد دارد: بعد ساختاری و بعد محتوایی.

در این مسیر، مهم‌ترین و پیچیده‌ترین عاملی که باید تغییر کند  خود آدمی است، زیرا بقیه عوامل اگرجه در تغییر سخت و پیچیده هستند به اندازه تغییر آدمی سخت و پیچیده نیست. به همین خاطر ما از تغییر معنای رشد (که مبنای وجودی و حرکت جوهری است) را مدنظر داریم. نه اینکه شما صرفاً تغییراتی ظاهری را مدنظر داشته باشید. تغییرات ظاهری مانند لاغر یا چاق شدن، بهبود وضعیت مالی و ثزوتمندتر شدن، و چیزهایی از این قبیل در بییرون از شما اتفاق می‌افتد و البته اثرات آن در وجود شما منعکس می‌شود. تغییرات ظاهری در طول و عرض زندگی شکل می‌گیرد و محدود است اما تغییرات باطنی که رشد ما را رقم می‌زند، همواره در درون وجود ما در جریان است، به زندگی ما عمق می‌دهد و نامحدود است. در طول مسیر تغییر هم بایستی از نظر ساختاری و ظاهری دچار دگرگونی شویم و هم از نظر محتوایی و باطنی. تغییر به صورت تک بعدی مسلماً به ما آسیب خواهد زد و تعادل ما را به هم می‌زند.

اکنون یک عامل تغییر بیرونی به نام ویروس کرونا برای همه ما در سراسر جهان اتفاق افتاد که غیرقابل‌پیش‌بینی بوده است. همین عامل اگر به درستی شناسایی و استفاده شود می‌تواند مبدأ رشد آدمی از سطحی به سطح دیگر باشد. اگر در سطح ریاست هستید این ویروس به ما یاد می‌دهد هر چقدر هم که مقتدر و دیکتاتور باشید و به دیگران بخواهید دستور بدهید یک روز اسیر همین دستورات و اقندار خود خواهید شد. اگر در سطح مدیریت هستید این ویروس به ما یاد می‌دهد که هر سیستم و نظام منظم و باانضباطی هم داشته باشید یک روز می‌تواند ناکارآمد باشد و به بهره‌وری پایین سقوط کند. اگر در سطح رهبری هستید و اهداف و چشم‌اندازهای بلندی دارید و به آنها فکر می‌کنید این عامل می‌تواند ما را از این اهداف و چشم‌اندازها نگه دارد. و اگر در سطح مربی هستید و به پرورش دیگران کمک می‌کنید کرونا به ما می‌آموزد که قبل از پرورش دیگران به خودمان برسیم و برای پرورش و تهذیب و تربیت عملی خود قدم‌های اساسی را برداریم. برای اینکه از کرونا استفاده لازم را داشته باشیم بایستی فرایند تغییر و تحول را در خودمان نهادینه کنیم. چه می خواهد این تغییر شکننده و سنگین باشد یا سبک و ملایم. اکنون این فرایند را با طعم کرونا با هم مرور کنیم.

ارزیابی

اولین گام برای اینکه بدانیم کجا هستیم و چه کاری باید انجام دهیم، ارزیابی وضعیت موجود است. باید ببینید کرونا با شما چه کار کرده است و اگر کرونای دیگری یا مانند کونایی دوباره اتفاق بیفتد باید چه کار کنید. این ارزیابی می‌تواند هم به صورت فردی و یا به صورت سازمانی و یا اجتماعی صورت گیرد. در اینجا دو ساختار ارزیابی برای فردی مدنظر می‌تواند باشد. پرسش‌های ساختار اول از شما می‌پرسد که در برابر سیل تغییرات یک عامل تغییر مانند کرونا ایجاد کرده یا می‌کند شما چه ساختار منعطف یا سلبی دارید. و در ساختار ارزیابی دوم نیز می‌گوید شما در چه ابعادی از چرخه زندگی در برابر این عامل تغییر شکننده یا مقاوم هستید. مجموعه این ارزیابی برای شما مشخص می‌کند که در چه محدوده‌ای از نغییر هستید. نیازی به تغییر ندارید (محدوده سبز)، نیاز به تغییر متوسط (منطقه زرد) و نیاز به تغییر شدید (منطقه قرمز).

فرایند گذار

پس از ارزیابی باید فرایندی را برای دستیابی به قله مطلوب یا موقعیت آرمانی‌تان ایستگاه به ایستگاه طی کنید. ابتدا باید تغییر را بپذیرید. پذیرش تغییر به معنی این است که تغییر شذنی است تا ترس شما از تغییر کاهش پیدا کند و از بین برود. پذیرش اینکه اکنون در دوره‌ای هستیم که باید کرونا را به عنوان یک واقعیت مسلم قبول کنیم. این مسئله را باید حل کنیم و نباید از دست آن فرار کنیم. کرونا آمد و ارزیابی‌ها نشان می‌داد که به زودی اپیدمی و شیوع جهانی اتفاق خواهد افتاد. برخی از کشورها سریع آن را پذیرفتند و در مقابل آن واکنش نشان دادند و برخی دیگر نیز اگرچه پذیرفتند اما دیر. و این تأخیر همه چیز را بدتر و بدتر کرد. وقتی پذیرفتید که تغییر شدنی است برای این شدن و رسیدن باید یک چشم‌انداز جدیدی را ترسیم و بیافرینید. چشم‌انداز اولین گامی است که شما برمی‌دارید تا به سمت قله مطلوب حرکت را آغاز کنید.چشم‌اندازی که باید براساس اتفاقات به وجود آمده در رابطه با کرونا روی داده است. سپس برای دستیابی به این چشم‌انداز باید شناخت کاملی از خود و اطراف‌تان به دست آورید. آسیب‌های شما از کرونا چه بوده است؟ از کجاها ضربه خورده‌اید؟ قوت‌های شما در مقابله با این پدیده شوم چیست؟ چه فرصت‌هایی در این شیوع و اپیدمی نهفته است و در آخر چه تهدیدهایی دارد. این موارد را دسته‌بندی و تحلیل کنید. این شناخت به شما نشان می‌دهد که از تجربه حال حاضر برای اینده استفاده کنیم. سپس مبتنی بر این شناخت کامل، نقشه راه آینده خود را ببینید. اهداف شما در این نقشه راه، عوامل کلیدی موفقیت‌تان برای رسیدن به قله مطلوب است و رابطه علت و معلولی بین این اهداف نقشه راهی است تا بهتر و بیشتر از زمان کوتاه خود در این جهان استفاده کنید.

مهم‌ترین نقطه‌ای که می‌تواند تغییر شما را شتاب دهد و رشد فزاینده ایجاد کند، همراهی دیگران است. در شیوع کرونا وقتی دولت دست یاری و همراهی برای جلوگیری از شیوع به سوی مردم دراز کرد خصوصاً در تعطیلات نوروزی که باید در خانه بنشینند، رعایت نکردند و به مسافرت رفتند و نتایج آن را هم دیدیم. البته بحث در این همراهی زیاد است که خود یک یادداشت دیگری را می‌طلبد اما بعداً دیدیم که قرنطینه و سخت‌گیری‌ها آغاز شد. پس شما برای اجرای تغییر بایستی دیگران را با شیوه‌های مختلف همراه کنید. اکنون باید فعالیت‌های روزانه را طوری اجرا کنید که تغییرات و نتایج آن برای شما مشهود و ملموس شود. رسیدن به چشم‌اندازتان بدون تغییر در فعالیت‌های روزانه میسر نیست. اگر کسب‌وکارتان سنتی بوده است و اکنون بیش از ۲ ماه است که فروش ندارید به واسطه کرونا، پس باید فعالیت جدیدی را برای تغییر در شیوه فروش خود داشته باشید مانند فروش اینترنتی یا تلفنی. یا فعالیت‌های فعلی را بهبود دهید. اگر الان مشتری شما خانه‌نشین شده است و دیگر سراغ شما را نمی‌گیرد، آیا اطلاعات تماسی از آن‌ها دارید تا نیازهای آنها برطرف کنید و یا چیزهایی از این قبیل. نکته آخر هم اینکه با اجرای فعالیت‌ها و کارهای اصلاحی و نوآورانه باید آن‌ها را پایش کنید که آیا در حال انجام هستند یا خیر. چند درصد پیشرفت داشته است و آیا این فعالیت‌ها نقشه راه شما را اجرایی خواهد کرد و اهداف شما محقق خواهد شد. هر تجربه چه مثبت یا منفی برای ما یادگیری خواهد داشت تا بتوانیم در وقت مقتضی از این یادگیری‌ها استفاده کنیم. اما تجربه موقعی به یادگیری تبدیل می‌شود که در پس هر تجربه شکست یا موفقیت تحلیل درستی از آن داشته باشیم. بدون تحلیل تجارب ما عملاً یادگیری نخواهیم داشت.

قله مطلوب

قله مطلوب جایی است که اگر شما ایستگاه‌های فرایند گذار را به خوبی و درستی طی کنید به آنجا می‌رسید. اما نباید تصور شود که این نهایت چیزی است که ما دنبال آن بودیم. فقط تغییرات انجام گرفته و اجرا شده به پایداری نسبی رسیده‌اند. در واقع شما مأموریتی را به انجام رسانده‌اید یا جایگاه جدیدی را تصاحب کردید، این پایداری نسبی به این معنی است که شما اگر با یک بحران دیگری مانند کرونا مواجه شوید یاد گرفته‌اید که چگونه بتوانید با بحران مواجه شوید تا کمترین اسیب را ببینید. بنابراین، قله مطلوب جایی است که فعالیت‌هایی که قبلاً جسته گریخته انجام می‌دادید یا اصلاً انجام نمی‌دادید عادت‌های روزمره شما شود و با کمترین انرژی از شما به انجام برسد.

تمرین تغییر

در این یادداشت شما با یک فرایند ۷ مرحله‌ای برای یادگیری از بحران کرونا و تغییر آشنا شدید. اکنون تلاش کنید تا این ۷ مرحله را به بوته عمل درآورید تا عمق زندگی شما افزایش پیدا کرده و برای مقابله با تغییرات بعدی آماده شوید. نتایج و تجارب خود را با ما در این صفحه بازگو کنید.